Forge Of Baldur

Yule: Boże Narodzenie Według Wikingów. Prastare Święto Życia

Gdy zima obejmowała ziemię w swym lodowym uścisku, a dni stawały się coraz krótsze, pogańskie plemiona gromadziły się wokół ognia, by celebrować Yule — prastare święto życia, śmierci i odrodzenia. Jego korzenie sięgają tradycji germańskich ludów, które łączyły zmianę cykli natury z mistycznym sensem istnienia. Był to czas wspólnoty oraz ofiar dla bogów, które miały zapewnić pomyślność w nadchodzących miesiącach. Wraz z rosnącym wpływem chrześcijaństwa dawne obrzędy zaczęły zanikać, ale ich echa do dziś pobrzmiewają w tradycjach Bożego Narodzenia. Czy znane nam dziś święta mają więcej wspólnego z wikingami, niż mogłoby się wydawać?

Czym jest Yule i jakie miało znaczenie w kulturze wikingów?

Yule to pradawne święto zimowe obchodzone pierwotnie przez ludy germańskie, które z czasem zostało wchłonięte przez tradycję Bożego Narodzenia w wyniku chrystianizacji tych społeczności. Jego korzenie są ściśle związane z mitologią nordycką, a szczególnie z kultem boga Odyna oraz legendą o Dzikim Gonie — mistycznym orszaku duchów przemierzających niebo. Choć oryginalne obchody Yule z biegiem czasu uległy modyfikacjom, samo pojęcie Yule przetrwało w wielu językach. Współcześnie termin ten jest używany nie tylko w języku angielskim, ale również i krajach skandynawskich jako określenie Bożego Narodzenia lub świąt zimowych. Co więcej, wiele bożonarodzeniowych zwyczajów, takich jak rozpalanie ogniska (Yule log) ma swoje korzenie w dawnych pogańskich obrzędach, odzwierciedlając trwałość tradycji, które przetrwały mimo zmieniającej się wiary i kultury.

Kiedy obchodzono Yule?

Yule to jedno z najstarszych świąt związanych z przesileniem zimowym, którego korzenie sięgają tysięcy lat wstecz, do czasów starożytnych ludów Skandynawii. Dokładna data rozpoczęcia obchodów Yule nie jest jednak jednoznaczna. Niektórzy badacze sugerują, że mogło ono pełnić funkcję pogańskiego święta zmarłych, podczas gdy inni widzą w nim rodzaj noworocznej celebracji.

Jednen z najwcześniejszych opisów Yule dostarczył angielski mnich i historyk Beda Czcigodny, który w VIII wieku pisał o „Giuli” — dwumiesięcznym okresie celebrowanym przez plemiona germańskie. Giuli nie było pojedynczym dniem świątecznym, ale okresem wyznaczającym moment, w którym po przesileniu zimowym słońce ogrzewało coraz mocniej, a dni stawały się dłuższe.

Z kolei islandzki historyk Snorri Sturluson opisuje trzydniowe święto rozpoczynające się w „Noc Środka Zimy”, choć ta data nie pokrywa się z przesileniem zimowym, które przypada około miesiąc wcześniej.

Obecnie Yule obchodzone jest przez współczesnych pogan w dniu przesilenia zimowego — 21 grudnia na półkuli północnej. Dla wyznawców Yule jest świętem odrodzenia, przejścia od mroku do światła, a jego obchody nierzadko nawiązują do średniowiecznych tradycji.

Skandynawskie niebo podczas przesilenia zimowego, rozpoczynające obchody Yule

Yule w mitologii nordyckiej

W Eddzie Prozaicznej (zwanej również Eddą Młodszą) pojawia się wzmianka o uczcie wystawionej dla „Yule-being’s”, co zaintrygowało badaczy zgłębiających tradycje wikingów. Ustalono, że Jólnir — jedno z wielu imion nordyckiego boga wojny Odyna — jest bezpośrednio związane z obchodami Yule. Następnie możemy odnaleźć opis zwyczaju Heitstrenging, czyli składania uroczystej przysięgi wykonania określonej czynności, o którym przeczytasz w dalszej części artykułu. 

Ważną postacią w kontekście Yule jest również król Norwegii Haakon Haraldsson, który panował w latach 934-961. To właśnie jemu przypisuje się próbę chrystianizacji Norwegii oraz dostosowanie terminu Yule do obchodów chrześcijańskiego Bożego Narodzenia.  Saga o Haakonie Dobrym zawarta w dziele „Heimskringla” opisuje, że choć był on chrześcijaninem, ukrywał swoją wiarę, aby zdobyć poparcie wodzów. Gdy umocnił swoją władzę, wprowadził prawo, zgodnie z którym Yule miało być obchodzone w tym samym czasie co Boże Narodzenie. Dodatkowo według legendy każdy mieszkaniec musiał świętować oraz posiadać tradycyjne piwo. W przeciwnym razie na wyznawców nakładano karę grzywny oraz musieli świętować tak długo, na ile wystarczą zapasy trunku. W ten sposób dawne tradycje pogańskie zostały wchłonięte przez nowe obrzędy chrześcijańskie, tworząc unikalne połączenie kulturowe.

Symbole i tradycje Yule, które przetrwały do dziś

Dokładne obrzędy związane z Yule w kulturze wikingów nie są do końca znane, ponieważ źródła historyczne są fragmentaryczne, a same tradycje mogły różnić się w zależności od regionu i epoki. Uczeni wciąż próbują zrekonstruować przebieg tego święta oraz jego pierwotne znaczenie. Wiadomo jednak, że Yule przypadało na okres środka zimy i łączyło się z ucztowaniem, piciem i składaniem ofiar bogom oraz przodkom. Niektóre tradycje i symbole Yule przetrwały do dziś, choć często są one zintegrowane z obchodami Bożego Narodzenia. Oto kilka tradycji, o których świadczą źródła.

Choinka

W kulturze wikingów wiecznie zielone drzewa odgrywały istotną rolę symboliczną, kojarzoną z siłami natury i cyklami życia. Jako jedne z nielicznych roślin, które nie traciły zielonych igieł zimą, drzewa te symbolizowały trwałość, odrodzenie i obietnicę powrotu wiosny. Wierzono, że posiadają one mistyczne właściwości, dlatego drzewa iglaste przynoszono do domostw, by zapewnić dobrobyt, ochronę przed złymi mocami i płodność. Takie praktyki stały się zalążkiem późniejszych tradycji związanych z dekorowaniem domów choinkami bożonarodzeniowymi. Współczesna choinka, choć jej korzenie sięgają późniejszych czasów, zachowuje ten dawny symboliczny przekaz, nawiązując do idei odradzającego się życia i zwycięstwa światła nad ciemnością.

Święty Mikołaj

Chociaż współczesny Święty Mikołaj jest kojarzony głównie z chrześcijańską tradycją, jego geneza może sięgać dużo głębiej – aż do wierzeń wikingów. Jedną z postaci, która mogła inspirować ten wizerunek, jest Odyn. W czasie Yule Wszechojciec przemierzał zimowe niebo na ośmionożnym koniu Sleipnirze, odwiedzając ludzi i – według niektórych przekazów – obdarowując ich prezentami. Uważano go również za przywódcę Dzikiego Gonu, upiornego orszaku duchów, który pojawiał się na niebie podczas najciemniejszych dni roku. Te elementy, w połączeniu z wizerunkiem brodatego, odzianego w płaszcz starca, skłoniły wielu badaczy do wniosku, że Odyn mógł być jedną z inspiracji dla postaci Świętego Mikołaja znanej nam dzisiaj.

Rysunek świętego mikołaja w mrocznej wersji, nawiązujący do jego pogańskiej genezy

Świąteczne elfy

Współczesny obraz elfów jako małych pomocników Świętego Mikołaja może mieć swoje korzenie w mitologii nordyckiej i ludowych wierzeniach wikingów. Dawne elfy przedstawiano jako wysokie, piękne istoty o nadprzyrodzonych zdolnościach, bliższe były duchom natury niż znanym nam figlarnym stworzeniom. Wraz z upływem czasu ich wizerunek ewoluował, czerpiąc inspirację z postaci Nisse — skandynawskiego opiekuna domostw i gospodarstw. Nisse to niewielkie, brodate istoty w czerwonych, spiczastych czapkach, znane z opieki nad dobytkiem i psot, jeśli ktoś nie okazywał im szacunku. To właśnie te cechy mogły wpłynąć na współczesny wizerunek bożonarodzeniowych elfów, które dziś często przedstawiane są jako sprytne, wesołe i lekko złośliwe postacie.

Ozdoby z jemioły

Korzenie rytuałów związanych z jemiołą sięgają czasów celtyckich druidów, którzy uważali ją za symbol płodności i żywotności. Druidzi dostrzegli niezwykłość tej rośliny, która kwitła nawet w mroźne zimy, co nadawało jej szczególne, magiczne znaczenie. W mitologii nordyckiej jemioła również odgrywała ważną rolę – to z jej pomocą zabito Baldura, syna bogini Frigg i Odyna, co uczyniło ją symbolem zarówno śmierci, jak i odrodzenia. Dzisiejsza tradycja całowania pod jemiołą narodziła się znacznie później, bo w XVIII-wiecznej Anglii, gdzie zaczęto wykorzystywać ją jako ozdobę świąteczną. Zwyczaj ten szybko rozprzestrzenił się na inne kraje, stając się jednym z najbardziej rozpoznawalnych symboli Bożego Narodzenia.

Wianki Bożonarodzeniowe

Tradycja wieńców bożonarodzeniowych może mieć wywodzić się ze zwyczajów wikingów związanych z obchodami Yule. Wówczas tworzyli oni wieńce tzw. Yule Wreath, które podpalali, a następnie toczyli z wzgórz, wierząc, że w ten sposób przyciągną Słońce z powrotem na niebo.  Zrobione z wiecznie zielonych roślin, takich jak ostrokrzew przypominały mieszkańcom nadchodzące cieplejsze dni i były symbolem nadziei w czasie surowych, mroźnych zim.

Yule log 

To specjalnie wyselekcjonowany kawałek drewna, który spalano  jako element zimowych obrzędów w Europie, a później w Ameryce Północnej. Jego płomień symbolizował zwycięstwo światła nad ciemnością. Wierzono, że żar z płonącej kłody przynosi szczęście i chroni domostwo.

Współcześnie Yule log zachowało się w formie tradycyjnego ciasta bożonarodzeniowego, które wyglądem przypomina kłodę drewna. Ponadto elementy przedwiecznych tradycji można odnaleźć w zwyczaju rozpalania kominka podczas wigilii Bożego Narodzenia, który możemy obserwować w wielu częściach świata.

Yule goat

Koza Yule to skandynawski i północnoeuropejski symbol przesilenia zimowego, którego korzenie sięgają germańskiego pogaństwa. Według niektórych badaczy jej pochodzenie wiąże się z kultem nordyckiego boga burzy — Thora, który podróżował w rydwanie ciągniętym przez dwie kozy. W tradycji ludowej ostatni snop zboża ze żniw był przechowywany jako symbol urodzaju i nazywany „kozłem Yule”. 

W Szwecji koza Yule była postrzegana jako niewidzialny duch, który sprawdzał, czy przygotowania do świąt przebiegają właściwie. Elementy tego symbolu przeniknęły także do słowiańskiej tradycji Koliady, gdzie postać kozy była obecna w obrzędach związanych z urodzajem i płodnością.

Koza Yule w mrocznej wersji, rysunek kozła wychodzącego ze stodoły, obok stoi snop siana

W krajach skandynawskich Koza Yule jest obecnie rozpoznawalna jako świąteczna ozdoba bożonarodzeniowa. Dzisiejsza forma tej dekoracji to figurka kozy wykonana ze słomy, przewiązana czerwonymi wstążkami, która często pojawia się w towarzystwie choinki. W wielu miastach i miasteczkach w okresie świątecznym stawia się także duże wersje tej tradycyjnej figury, które stanowią atrakcję turystyczną. 

Heitstrenging

Heitstrenging to zwyczaj składania uroczystych przysiąg dotyczących przyszłych działań, często praktykowany podczas Yule. Obrzęd ten miał na celu wzmacnianie więzi społecznych, zwłaszcza wśród wysoko postawionych członków. Przysięgi składano w towarzystwie rytualnych gestów. Jednym z nich był zwyczaj trzymania ręki na świętym dziku zwanym Sonargöltr, który później mógł zostać złożony w ofierze. Według niektórych doniesień zwyczaj ten mógł być praktykowany dla boga Freyra.

Obrzęd został wyparty przez chrześcijan, jednak pozostały po nim pewne szczegóły. Po chrystianizacji społeczeństwa skandynawskie przygotowywały wystawne uczty podczas Yule, a jednym z najważniejszych dań była tradycyjna szynka wieprzowa. 

Wassailing

Wassailing to dawna tradycja polegająca na odwiedzaniu domów, śpiewaniu pieśni i oferowaniu tradycyjnego napoju w zamian za drobne upominki. Zwyczaj ten obejmował również odwiedzanie sadów, gdzie recytowano zaklęcia, aby zapewnić obfite plony w nadchodzącym roku. Choć Wassailing bywa praktykowany po dzień dzisiejszy, w większości miejsc na świecie został on wyparty przez kolędowanie o chrześcijańskim charakterze.

Kto współczesnie obchodzi Yule?

Obchody Yule są zróżnicowane i zależą od tradycji religijnych oraz duchowych grup, które je kultywują. Najczęściej święto to obchodzą wyznawcy religii neopogańskich. Każda z tych tradycji nadaje Yule nieco inne znaczenie i formę celebracji. Dla jednych jest to powrót światła po najdłuższej nocy w roku, a dla innych symbol odrodzenia bóstw lub duchowej odnowy.

Wicca

Wyznawcy Wicca obchodzą Yule w czasie przesilenia zimowego. Symbolizuje ono odrodzenie boga, który powraca po okresie ciemności, przynosząc nadzieję na lepszą przyszłość. Sposób celebracji różni się w zależności od tradycji Wicca i preferencji praktykujących. W trakcie obrzędów często powielane są prastare tradycje w różnej formie. Wiccanie często spotykają się podczas wydarzeń zwanych sabatami, by wspólnie celebrować święto, podczas którego kapłani i kapłanki przewodniczą ceremoniom.

 

Post Image

Mitologia Nordycka w Pigułce – Bogowie i Wierzenia 

Mitologia nordycka, znana również jako mitologia skandynawska, to zbiór wierzeń, opowieści i mitów pochodzących z regionu północnej Europy, obejmującego dzisiejsze kraje skandynawskie, takie jak Norwegia, Szwecja, Dania oraz Islandia. Opowieści te były przekazywane ustnie przez pokolenia, a ich zapisy pojawiły się dopiero w średniowieczu. Mitologia nordycka, pełna bogów, bohaterów, istot magicznych i niezwykłych wydarzeń, odgrywała kluczową rolę w kulturze i wierzeniach dawnych wikingów.

Czytaj dalej

Komentarze (0)

Wszystkie komentarze: 0

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *